Banica
Kościół św. Kosmy i Damiana MM – dawna cerkiew greckokatolicka we wsi Banica.
POŁOŻENIE
Cerkiew w Banicy znajduje się w centrum wsi przy głównej drodze. Sama wieś położona jest nad potokiem Banica, dopływem Białej Dunajcowej, niedaleko Izb.
Przywilej lokacyjny Banicy wydał w 1574 roku bp. Franciszek Krasiński Iwanowi, synowi Jaśka z pobliskiej Śnietnicy. Do rozbiorów wieś wchodziła w skład “państwa muszyńskiego” biskupów krakowskich, uchodziła w nim za jedną z najuboższych. Po 1947 roku zasiedlili ją polscy osadnicy, głównie z Podhala i Sądecczyzny.
HISTORIA.
Obecna cerkiew jest czwartą z kolei świątynią zbudowaną w Banicy. Pierwsza, która została wzniesiona w końcu XVI w. spłonęła w 1659 r. Druga uległa zniszczeniu zaraz po wybudowaniu, zaś trzecia została wzniesiona w 1690 r. W końcu XVIII w. ustąpiła miejsca obecnej świątyni, która została zbudowana około 1797 r.
Cerkiew w Banicy w przeciwieństwie do wielu innych świątyń łemkowskich nie jest cerkwią orientowaną. Prezbiterium jest zwrócone w kierunku południowym. Drewniana, wzniesiona na konstrukcji zrębowej.
Została gruntownie przebudowana w 1898 r. poprzez powiększenie nawy i połączenie jej z poszerzonym babińcem. Wtedy też zmieniono kształt dachu nad nawą. Świątynia była w XX w. kilka razy przebudowywana. W 1947 r. po przeprowadzeniu przez władze komunistyczne “Akcji Wisła” cerkiew zaczęła być użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. W 1983 r. biskup tarnowski Jerzy Ablewicz erygował w Banicy parafię w obrządku rzymskokatolickim. Wezwanie cerkwi nie zostało zmienione.
Od 1983 roku proboszczem w Banicy był ks. Mieczysław Czekaj, zasłużony opiekun zabytków, dzięki staraniom którego dokonano wielu renowacji cerkwiach łemkowskich. Również cerkiew w Banicy została odnowiona, przywrócono gontowe pokrycie ścian. Dokonano odkrycia bardzo wartościowej ikony Deesis – Chrystusa Tronującego z I poł. XVII wieku, która pełniła rolę obicia mensy ołtarzowej.
ARCHITEKTURA.
Cerkiew łemkowska w typie północno-zachodnim. Drewniana, wzniesiona w konstrukcji zrębowej z wieżą o konstrukcji słupowej. O ścianach pobitych gontem oraz dachach krytych blachą. Złożona jest kwadratowego prezbiterium, z niewielką zakrystią i wydłużonej nawy połączonej z babińcem, do których przylega wieża od północy. Prezbiterium nakryte jest dachem namiotowym, nawa dachem kalenicowym, trójpołaciowym. Makowice i latarnie nad wszystkimi trzema częściami są jednakowej wielkości i pokryte są blachą. Wieża o ścianach pochyłych z nadwieszaną izbicą. Wnętrze nakryte jest stropami płaskimi.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA
Ikonostas wykonany w 1787 r., jednak niektóre ikony są być może starsze. Na zachodniej ścianie nawy zawieszona jest ikona św. Michała Archanioła z 1702 r., ze skrzydłami wrót carskich po bokach, wyjętymi z obecnego ikonostasu. Na wschodniej ścianie nawy wiszą cztery ikony z przełomu XVI/XVII w. pochodzące z ikonostasu pierwszej cerkwi w Banicy.
Dwa ołtarze boczne, z elementami snycerki barokowej.
Nad ołtarzem, na zachodniej ścianie wisi obraz Wniebowzięcia NMP z początku XIX w.
Dwa dzwony: Maryja oraz Kosma i Damian, oba odlane w Odlewni dzwonów Felczyńskich w Przemyślu w 1986 r.
Kościół otoczony jest niskim murem kamiennym od północy z zadaszoną bramką, od południa wejście tworzy dzwonnicą, nakryta dachem namiotowym z cebulastym zwieńczeniem.
W obrębie muru znajduje się pochodząca z 1696 roku chrzcielnica – zbiornik na wodę święconą, używaną podczas sakramentu chrztu. Wykonana w tym wypadku z kamienia, ale wykonywane są z metalu lub drewna. Forma chrzcielnic ich dekoracji i proporcji zmieniała się wraz z obowiązującymi w danym czasie stylami w architekturze.
Zapraszam na wirtualny spacer 3d po naszej świątyni w Banicy
Film oraz spacer 3D dzięki uprzejmości www.swiatynia3d.pl